Raport stanowi zbiorczy opis wstępnych wyników badań poświęconych funkcjonowaniu uproszczonej procedury dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy „Stworzenie koncepcji narzędzia służącego ocenie jakości usług Publicznych Służb Zatrudnienia szczebla lokalnego, regionalnego oraz centralnego w zakresie uproszczonego systemu dopuszczenia do pracy cudzoziemców oraz jego wdrożenie” finansowanego w ramach programu POWER (POWR.02.04.00-00-0027/15-00).
W raporcie dokumentujemy zmianę w sytuacji imigracyjnej Polski, jaka dokonała się po 2014 roku. Z badania wynika, że obecnie już 7-8% polskich przedsiębiorstw ma doświadczenia z zatrudnianiem cudzoziemców. Na podstawie skorygowanych (w oparciu o wyniki badania sondażowego) danych rejestrowych, w 2015 roku średnio w jednym miesiącu pracowało w Polsce w ramach procedury uproszczonej około 133 tys. cudzoziemców. W roku 2017 było to już około 415 tys. a w 2018 – ponad 422 tys. Dane sondażowe wskazują natomiast, że w roku 2016 w ramach procedury uproszczonej cudzoziemcy podejmowali pracę przede wszystkim w gospodarstwach rolnych i sektorze usług, a w dalszej kolejności – w sektorze budowlanym i przemysłowym. Udział agencji zatrudnienia wśród oświadczeniodawców był wprawdzie niewielki, jednak pracodawcy z tego sektora rejestrowali znacznie wyższe liczby oświadczeń niż inne firmy. Wszystkie zebrane w projekcie dane jednoznacznie przy tym wskazują, że wśród cudzoziemców podejmujących w Polsce pracę w ramach procedury uproszczonej zdecydowanie dominują obywatele Ukrainy.
Obserwacje pochodzące z badań jakościowych przedstawicieli publicznych służb zatrudnienia, pracodawców, agencji zatrudnienia, pracowników oraz organów kontrolnych. wskazują między innymi na rosnącą świadomość pracowników cudzoziemskich, zwłaszcza z Ukrainy, odnośnie do praw pracowniczych oraz w kwestii poziomu wynagrodzeń w Polsce. Polscy pracodawcy wskazują nawet na pojawienie się „postaw roszczeniowych” tej grupy pracowników, które po głębszym namyśle okazują się po prostu oczekiwaniem przez tych pracowników lepszych ofert pracy i niegodzeniem się na niekorzystne warunki pracy, np. brak pisemnej umowy czy utrudniony dostęp do miejsca pracy. Takie postawy cudzoziemskich pracowników, w połączeniu z działaniami kontrolnymi dotyczącymi legalności zatrudnienia oraz poziomu minimalnych stawek płac przy okazji rejestracji oświadczeń mogą prowadzić do osłabienia tendencji odnoszących się do segmentacji polskiego rynku pracy, zidentyfikowanych w ramach badania. Wyniki badania wskazują także na wciąż rosnącą aktywność agencji zatrudnienia w procesie napływu pracowników cudzoziemskich do Polski. Firmy te nie tylko „eksplorują” coraz szerszą gamę sektorów polskiego rynku pracy, ale też zaczynają sięgać po zasoby siły roboczej spoza Ukrainy i krajów objętych procedurą uproszczoną, np. z krajów azjatyckich.