Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i walki z bezrobociem w Polsce

 

Polska jest jednym z najważniejszych krajów na mapie migracyjnej Europy, a Polacy zawsze zajmowali ważne miejsce w migracjach zarobkowych do krajów Europy Zachodniej i do Stanów Zjednoczonych.

Od lat 80 tych, kiedy miała miejsce intensyfikacja ruchów migracyjnych, liczba migrantów została potwierdzona na bardzo wysokim szczeblu, a międzynarodowa mobilność ludzi stała się najważniejszym elementem społeczno-ekonomicznej rzeczywistości w Polsce. Tendencje te zostały wzmocnione przez zmiany instytucjonalne, które miały miejsce w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej i po otwarciu unijnego rynku pracy (częściowo) dla Polaków. Od początku lat 90tych, kiedy wprowadzono liberalizację przepływu osób, wzrosła również stopniowo skala imigracji do Polski. Ze względu na fakt, że duża liczba osób nielegalnie pracujących w Polsce rejestrowana jest jako turyści lub goście, ilościowa ocena imigracji do Polski jest bardzo trudna. Niemniej jednak, dane dotyczące dynamiki ruchów granicznych i estymacje dotyczące skali migracji nielegalnych wskazują na to, że cudzoziemcy odgrywają coraz bardziej znaczącą rolę na polskim rynku pracy i w polskim społeczeństwie.

Projekt „Polityka Migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i walki z bezrobociem w Polsce” celowo wykraczał poza ramy dotychczasowych analiz w Polsce. Po raz pierwszy proponowana była analiza migracji w bardziej całościowym ujęciu, patrząc na to zjawisko przez pryzmat sytuacji na rynku pracy. Wiele badań w Polsce, jak i w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, wskazuje na to, że sytuacja na rynku pracy jest ostatnio najważniejszym czynnikiem wypychającym migrantów (push factor). Wysoka stopa bezrobocia, szczególnie długotrwałego, i brak ewidentnej poprawy tej sytuacji popychają Polaków do emigracji. W tym sensie, emigracja jest konsekwencją braku równowagi na lokalnych i regionalnych rynkach pracy. Analogicznie, te same czynniki są odpowiedzialne za napływ imigrantów do Polski. Pomimo wysokiej stopy bezrobocia, na rynku pracy istnieje wiele nisz, które są niechętnie wypełniane przez pracowników rodzimych i ciągle są atrakcyjne dla cudzoziemców. Jest to typowa sytuacja dla krajów wysoko rozwiniętych, gdzie zatrudnianie obcokrajowców związane jest z tzw. drugim sektorem rynku pracy. Dlatego też, w nadchodzącym czasie wraz z rozwojem gospodarki, możemy spodziewać się intensyfikacji procesu tworzenia się drugiego sektora rynku pracy w Polsce.

Głównym celem projektu było określenie roli czynników związanych z rynkiem pracy we współczesnych procesach migracyjnych do i z Polski oraz wyjaśnienie zapotrzebowania na polskich pracowników w wybranych krajach przyjmujących. Zmiany w procesach mobilności były badane w kontekście polskiej akcesji do UE oraz integracji z europejskim rynkiem pracy. W dziedzinach powiązanych z imigracją, projekt przewidywał szacowanie skali napływu zagranicznej siły roboczej. Analiza koncentrowała się na dwóch zagadnieniach: 1. na strukturze popytu na pracę cudzoziemców w Polsce, 2. na integracji ekonomicznej wybranych grup migrantów w Polsce. Wynik projekt był dużą wartością dla tworzonej obecnie doktryny migracyjnej w Polsce. Kluczowym jego celem było wskazanie czy i jak polityka migracyjna może rozwinąć się w efektywny mechanizm promocji zatrudnienia i walki z bezrobociem oraz czy może ona stać się profesjonalnym instrumentem polityki rynku pracy w Polsce. Przeprowadzona w projekcie analiza prowadziłą do sformułowania ogólnych i szczegółowych rekomendacji dla autorów polskiej polityki migracyjnej. Rezultaty projektu były przedstawione podczas seminariów organizowanych przez Ośrodek Badań nad Migracjami, a także opublikowane w serii „Working Papers”. W końcowej fazie projektu, w marcu 2008, odbyła się międzynarodowa konferencja.

Struktura badań:

W celu uzyskania wyczerpujących informacji dotyczących relacji pomiędzy rynkiem pracy a międzynarodową mobilnością, projekt składał się z kilku faz. Po pierwsze, analiza rozpoczęła się oceną danych już dostępnych (secondary data). Głównym celem dogłębnych badań nad polskim rynkiem pracy była ocena obecnej sytuacji oraz określenie przyszłych tendencji, szczególnie w odniesieniu do zakresu i charakteru rozbieżności pomiędzy czynnikami wpływającymi na wysokie stopy bezrobocia i cechami wpływającymi na prawdopodobieństwo efektywnego funkcjonowania na lokalnym, regionalnych i krajowym polskim rynku pracy (nadwyżki i niedobory sektorowe i terytorialne). Wreszcie, celem projektu byłą ocena czy możliwa jest likwidacja braków równowagi przez czasowe lub stałe migracje międzynarodowe. Jednocześnie, w projekcie przeprowadzon analizy rynków pracy w głównych krajach przyjmujących (Niemcy, Wielka Brytania, Irlandia, Włochy/Hiszpania, Holandia). Badania nie tylko uwzględniły otoczenie instytucjonalne napływu imigrantów, ale również identyfikowały nisze rynkowe, gdzie jest silny popyt strukturalny na pracę wykonywaną przez polskich pracowników. Planowana była również próba oszacowania możliwości absorpcji polskich migrantów przez rynki pracy krajów docelowych. Faza wstępna projektu obejmowała również porównanie modeli polityk migracyjnych. Zgromadzona wiedza pomogła w ocenie efektywności tych instrumentów oraz potencjalnych możliwości ich zastosowania w Polsce. Zasadnicza część badań obejmowała przedmiot badania podzielony na 3 moduły:

Moduł 1: Polscy emigranci na rynku pracy UE

Analizy bazowały na danych zebranych w przynajmniej 4 regionach Polski charakteryzujących się dużą intensywnością i szczególnymi cechami strukturalnymi mobilności międzynarodowej. Przy użyciu metody etnosondażowej zostały zgromadzone dane na poziomie lokalnym i regionalnym. Dzięki zgromadzonym danym możliwa była ocena skali i struktury współczesnych migracji zarobkowych z Polski w świetle zmian instytucjonalnych związanych z akcesją Polski do UE. Przeprowadzona została również pogłębiona analiza mechanizmów i konsekwencji emigracji zarobkowych. Głównym celem pierwszego (analizy mechanizmów) była identyfikacja głównych czynników wpływających na migracje międzynarodowe, ze szczególnym naciskiem na aktualną sytuację na rynku pracy oraz ocenę związków pomiędzy zmianami instytucji społeczno-ekonomicznych (tj. rynek pracy, rodzina, kultura) i skłonnością do migracji. W odniesieniu do konsekwencji migracji, pytania badawcze dotyczyły tego czy czasowy lub trwały odpływ siły roboczej może być czynnikiem pozytywnych zmian na lokalnym i regionalnym rynku pracy oraz czy migracji wzmacniają czy osłabiają proces zmian społeczno-ekonomicznych.

Moduł 2: Popyt na pracę cudzoziemców w Polsce

Ten moduł badawczy korzystał z dostępnych danych statystycznych oraz z danych zebranych podczas reprezentatywnego badania sondażowego wśród polskich przedsiębiorców. Głównym celem było odtworzenie ilości i struktury popytu na pracę cudzoziemców w Polsce oraz określenie alokacji pracy cudzoziemców (w geograficznej i sektoralnej perspektywie). Głównym celem tej fazy badań była identyfikacja niedoborów na polskim rynku pracy i odpowiedź na pytanie w jakim stopniu mogą być one zaspokojone przez imigrantów. Głównym dylematem pozostawało pytanie czy praca cudzoziemców odgrywa rolę komplementarną czy subsydiarną i, w konsekwencji, jaki jest jej wpływ na wzrost gospodarczy w Polsce.

Moduł 3: Integracja wybranych grup imigrantów w Polsce

Badania kładły nacisk na ekonomiczny wymiar integracji i obejmowały analizę jakościową i ilościową dwóch ważnych, w sensie ilościowym, ale bardzo różniących się pod względem mechanizmów mobilności, grup imigrantów: Ukraińców i Wietnamczyków. Największym wyzwaniem była ocena wzorców integracji na rynku pracy oraz identyfikacja czynników gwarantujących sukces integracji i tych, które hamują efektywne funkcjonowanie imigrantów w polskim społeczeństwie. Nacisk w badaniu został położony na analizę powstawania i funkcjonowania enklaw ekonomicznych i ich wpływ na proces integracji.

Strona Projektu

Czas trwania

2006 - 2008

Źródło finansowania

Projekt był współfinansowany przez Europejski Fundusz Społeczny oraz realizowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w ramach sektorowego programu operacyjnego – rozwój kapitału ludzkiego